Япония Бош вазири Санаэ Такаичи ўтган ҳафта қилган баёноти Хитой билан дипломатик можарога сабаб бўлди. У ўз сўзида Тайванга қарши Хитой томонидан эҳтимолий ҳарбий ҳужум бўлган тақдирда, Токио томонидан ҳарбий жавоб чоралари кўрилиши мумкинлигини айтди.
Шу вақтгача япон раҳбарлари омма олдида бундай ҳолатларни муҳокама қилаётганда Тайвань номини тилга олишдан эҳтиёткорона қочиб келган, бу орқали Токионинг асосий хавфсизлик ҳамкори – Қўшма Штатлар томонидан ҳам қўллаб-қувватланадиган “стратегик ноаниқлик” сиёсатини сақлаб келган эди.
Такаичининг бу сўзлари Япониядаги хитойлик дипломатнинг таҳдидомуз изоҳига ва Пекиннинг расмий норозилигига сабаб бўлди. Хитой Тайванни ўз ҳудуди деб ҳисоблайди ва оролни назоратига олиш учун куч ишлатиш эҳтимолини истисно қилмайди.
Такаичи нима деганди?
Такаичидан 7 ноябрь куни парламентда мухолифат вакили томонидан “япон миллий мавжудлиги хавф остида қоладиган ҳолатлар” ҳақида сўралди – бу ҳуқуқий атама Япония Бош вазирига мамлакатнинг Ўзини мудофаа қилиш кучларини (Self-Defense Forces) жорий этиш ваколатини беради.
Саволга жавобан, у мисол тариқасида шундай деди: агар Пекин Тайванни бутунлай ўз назоратига олиш учун ҳарбий кема ва куч ишлатишга уринса, бу шундай ҳолат сифатида баҳоланиши мумкин.
Такаичи кейинроқ қўшимча қилдики, агар Хитойнинг Тайванни қамал қилишини бузиш учун юборилган АҚШ ҳарбий кемаларига ҳужум қилинса, бу ҳолат Токиодан ўзини ва иттифоқчисини ҳимоя қилиш мақсадида ҳарбий аралашувни талаб қилиши мумкин.
Тайвань Япония ҳудудидан бор-йўғи 110 километр узоқликда жойлашган бўлиб, уни ўраб турган денгиз йўллари Токионинг савдо учун ҳаётий аҳамиятга эга транспорт артериясидир. Шунингдек, Япония дунёдаги энг йирик АҚШ ҳарбий контингентларидан бирини ҳам ўз ҳудудида жойлаштирган.
Нима учун бу муҳим?
“Миллат мавжудлиги хавф остида қоладиган ҳолат” атамаси тинчликпарвар Япония армияси қайси шароитларда ҳаракат қила олишини кенгайтирган 2015 йилдаги баҳсли қонун билан анча умумий тарзда таърифланган. Бу қонун Япониянинг урушдан кейинги хавфсизлик сиёсатини кескин ўзгартирган бўлиб, ўша пайтда мамлакат бўйлаб йирик норозилик намойишларига сабаб бўлган.
Қатъий миллийчи ҳисобланган Такаичи бир ойдан ҳам камроқ вақт олдин лавозимга киришган бўлиб, у Пекинни яна ғазаблантирди – чунки у ноябрь бошида Сеулдаги минтақавий саммитда Тайвань вакили билан учрашувини оммага эълон қилди.
Бу тортишув охирги йилларда муносабатлар барқарорлашган Осиёнинг энг йирик икки иқтисодиёти – Япония ва Хитой ўртасидаги алоқаларни яна ёмонлаштириши мумкин.
АҚШ расмийларининг айтишича, Хитой раҳбари Си Цзиньпин ҳарбийларига 2027 йилга қадар Тайванни босиб олишга тайёр бўлишни буюрган. Аммо кўплаб таҳлилчилар буни реал босқин режаси эмас, балки армияни руҳлантириш ва фаоллаштириш уриниши сифатида баҳоламоқда.
Хитой қандай муносабат билдирди?
Япониянинг Осака шаҳридаги Хитой бош консули 8 ноябрь куни Такаичининг баёноти ҳақидаги янгиликни X ижтимоий тармоғи орқали бўлишиб, “ўзини суққан ифлос бош кесилиши керак” деб изоҳ ёзган.
Токио бу сўзларни “жуда ноўрин” деб атади. Дипломатнинг изоҳи кейинчалик ўчириб ташланди.
Пекин Такаичининг баёноти 1972 йилда Япония ва Хитой ўртасида тузилган келишув руҳини жиддий бузганини билдирди. Ушбу келишувга кўра, Япония Хитой Халқ Республикасини ягона қонуний ҳукумат сифатида тан олган ва Пекиннинг Тайвань бўйича позициясини “тушуниши ва ҳурмат қилишини” айтган.
Хитойнинг норозилик нотаcига жавобан, Япония вазирлар маҳкамаси котиби Минору Кихара 11 ноябрь куни Япониянинг 1972 йилги келишувга содиқлигини яна бир бор тасдиқлади ва Токио Тайвань масаласи тинч йўл билан, мулоқот орқали ҳал бўлишига умид билдирди.
Такаичи 10 ноябрь куни ўз баёноти “гипотетик” (назарий) эканини айтди ва парламентда шунга ўхшаш фикрларни яна баён этмаслигини маълум қилди.
