Икки нафар америаклик тадқиқотчи спутник тасвирларини ўрганиш асосида, Москва Беларуснинг шарқидаги собиқ авиабазада ядровий қурол олиб юра оладиган янги гипертовуш баллистик ракеталарни жойлаштираётган бўлиши мумкин, деган хулосага келди. Бу эса Россиянинг Европа бўйлаб ракеталар етказиб бериш имкониятини кучайтириши мумкин. Бу ҳақда “Reuters” хабар берди.
Масаладан хабардор, аммо оммага ошкор этишга рухсат берилмаган маълумотлар билан ўртоқлашиш шарти билан исмини ошкор этмасликни сўраган нашр манбаси бу баҳолаш АҚШ разведкаси хулосаларига ҳам мос келишини айтган.
Россия Президенти Владимир Путин 5 500 км масофага эга деб баҳоланаётган ўрта масофали “Орешник” ракеталарини Беларусда жойлаштириш ниятини очиқ айтган, аммо аниқ жой аввал хабар қилинмаган эди.
Айрим экспертлар фикрича, “Орешник”ни жойлаштириш Кремль НАТО аъзоларини Киевга Россия ҳудудига чуқур зарба бера оладиган қуролларни етказиб беришдан тийиш мақсадида ядровий таҳдидга тобора кўпроқ таянаётганини кўрсатади.
Россиянинг Вашингтондаги элчихонаси изоҳ сўровига дарҳол жавоб бермаган. Беларусь элчихонаси ҳам изоҳ беришдан бош тортган. Давлатга қарашли “Belta” ахборот агентлиги эса мудофаа вазири Виктор Хрениннинг 24 декабрь куни айтган сўзларини келтирди: унга кўра, “Орешник”ни жойлаштириш Европада кучлар мувозанатини ўзгартирмайди ва бу Ғарбнинг “агрессив ҳаракатларига жавоб” ҳисобланади.
Оқ уй ҳам изоҳ сўровига дарҳол жавоб бермаган, МРБ эса изоҳ беришдан бош тортган.
Калифорниядаги Middlebury Institute of International Studies тадқиқотчиси Жеффри Льюис ва Виржинияда жойлашган CNA тадқиқот ва таҳлил ташкилоти эксперти Декер Эвелетнинг айтишича, улар “Орешник” ракеталарини жойлаштириш ҳақидаги хулосани Planet Labs номли тижорий сунъий йўлдош компанияси тасвирлари асосида чиқарган. Ушбу тасвирларда Россия стратегик ракета базасига хос белгилар аниқланган.
Льюис ва Эвелетнинг сўзларига кўра, улар 90 фоиз ишонч билан Крицев шаҳри яқинидаги (Беларусь пойтахти Минскдан тахминан 307 км шарқда ва Москвадан 478 км жануби-ғарбда) собиқ авиабазада мобил “Орешник” учириш қурилмалари жойлаштирилиши мумкин, деб ҳисоблайди.
Москва 2024 йил ноябрида оддий (ядровий бўлмаган) жанг қисмига эга “Орешник” ракетасини Украинадаги нишонга қарши синовдан ўтказган. Путиннинг таъкидлашича, уни ушлаб қолиш деярли мумкин эмас, чунки унинг тезлиги Mach 10 дан ошади.
Chatham House эксперти, илгари Москва ва Киевда Британия мудофаа атташеси бўлиб ишлаган Жон Форманнинг айтишича, Путин бу қуролни “Европа ичигача таъсир доирасини кенгайтириш учун Беларусда жойлаштиришни режалаштирмоқда”.
Форман бу қадамни АҚШнинг келаси йили Германияда ўрта масофали гипертовушли Dark Eagle каби оддий ракеталарни жойлаштириш режасига жавоб сифатида ҳам баҳолайди.
“Орешник”ни жойлаштириш 2010 йилда имзоланган New START шартномаси – АҚШ ва Россия ўртасидаги стратегик ядровий қуролларни чекловчи сўнгги келишув – амал қилиш муддати тугашига бир неча кун қолган пайтда амалга оширилиши мумкин.
Путин 2024 йил декабрда Александр Лукашенко билан учрашувдан сўнг, “Орешник” ракеталари жорий йилнинг иккинчи ярмида Беларусда жойлаштирилиши мумкинлигини айтган. Бу эса Москва Совуқ урушдан бери илк бор ядровий қуролларни ўз ҳудудидан ташқарида жойлаштираётган янги стратегиянинг бир қисми ҳисобланади.
Лукашенко ўтган ҳафта илк ракеталар жойлаштирилганини айтди, аммо аниқ жойни очиқламади. Унинг сўзларига кўра, Беларусда 10 тагача “Орешник” жойлаштирилиши мумкин.
Америкалик тадқиқотчилар эса мазкур база ҳажми жиҳатдан фақат учта учириш қурилмасини қабул қила олишини, қолганлари бошқа жойда бўлиши мумкинлигини баҳоламоқда.
Айни пайтда АҚШ Президенти Дональд Трамп Москва билан Украинадаги урушни тугатиш бўйича келишувга эришишга уриняпти. Украина эса Ғарбдаги иттифоқчиларидан Россия ичига чуқур зарба бера оладиган қуроллар етказиб беришни сўрамоқда.
Трамп ҳозирча Киевнинг Москвагача ета оладиган Tomahawk қанотли ракеталарини бериш ҳақидаги сўровини рад этган. Британия ва Франция эса Украинага қанотли ракеталар етказиб берган. Германия эса май ойида Украина билан масофаси ва нишонларига чеклов қўйилмаган узоқ масофали ракеталарни қўшма ишлаб чиқаришни эълон қилди.
Америкалик тадқиқотчиларнинг айтишича, Planet Labs сунъий йўлдош тасвирларини таҳлил қилиш 4–12 август орасида бошланган шошилинч қурилиш ишларини кўрсатган. Ушбу ишлар Россия стратегик ракета базаларига хос белгиларга мос келади.
Декер Эвелетнинг таъкидлашича, 19 ноябрда олинган суратдаги “аниқ далил” – хавфсизлик панжараси билан ўралган “ҳарбий даражадаги темирйўл орқали юк тушириш нуқтаси”дир. Бу ерга ракеталар, уларнинг мобил учириш қурилмалари ва бошқа қисмлар поезд орқали етказиб берилиши мумкин.
Жеффри Льюис эса яна бир белгини қайд этди: учиш-қўниш йўлагининг охирида қуйилган бетон платформа кейин тупроқ билан қопланган бўлиб, у “ниқобланган учириш нуқтасига мос келади”, деб баҳоланди.
Россия ядровий кучлари бўйича Женевада фаолият юритувчи эксперт Павел Подвиг эса “Орешник”ни жойлаштириш Москвага қўшимча ҳарбий ёки сиёсий устунлик беришига шубҳа билан қарайди. Унинг фикрича, бундай қадамнинг асосий аҳамияти Беларусга унинг ҳимоя остида эканини кўрсатишдан иборат.
“Мен бунга Ғарбда Россия ҳудудида жойлаштиришдан фарқли нарса сифатида қаралишини тасаввур қилолмайман”, деди Подвиг.
Бироқ Льюиснинг таъкидлашича, “Орешник”ни Беларусда жойлаштириш Россиянинг ядровий қуролларни ўз ҳудудидан ташқарида жойлаштириши орқали уларга тобора кўпроқ таянаётгани ҳақидаги “сиёсий хабар”ни англатади.
“Агар биз Германияда оддий қуролли эмас, балки ядровий жанг қисмига эга Tomahawk (қанотли ракета) жойлаштирсак, нима бўлишини тасаввур қила оласизми? Бу тизимни Беларусда жойлаштириш учун ҳарбий сабаб йўқ, фақат сиёсий сабаблар бор”, деди Льюис.
