Антарктидадаги Гектория музлиги икки ой ичида қарийб 50 фоизга қисқарди, бу замонавий тарихда қайд этилган энг тез чекиниш бўлди. Бу ҳақда “Nature Geoscience” журналида чоп этилган янги тадқиқотда сўз боради.
Тахминан Филадельфиянинг катталигидаги Гектория музлиги Антарктика яриморолида, қитъадан узоққа чўзилган тор тоғ тизмасида жойлашган. Денгиз тубида жойлашган ва сузмайдиган Гектория каби музликлар одатда йилига бир неча юз метрдан кўпроқ чекинади. Бироқ тадқиқотларга кўра, Гектория 2022 йилнинг ноябрь ва декабрь ойлари орасида 8 километр орқага чекинди.
Бу кашфиёт тасодифан қилинган. Колорадо университети тадқиқотчилари алоҳида тадқиқот ўтказиш учун кўрфазни ўрганди. Улар “тез муз”ни – қуруқликка ёпишган ва шамол ҳамда тўлқинларга таъсир қилмайдиган денгиз музини диққат билан кузатиб борди – у парчаланиб, денгизга чиқиб кетишига ишонишди. Аммо тадқиқот ҳаммуаллифи ва Колорадо университети тадқиқотчиси Наоми Очват маълумотларни ўрганар экан, Гектория жуда қисқа вақт ичида катта миқдорда музни йўқотганини пайқади. У ва унинг ҳаммуаллифлари сунъий йўлдош тасвирлари ва эстакада маълумотларини кўриб чиқиш орқали вазиятни очиб беришни бошлади ва Гекториянинг тез чекинишига олиб келган бир неча босқичларни аниқладилар.
2011 йилда кўрфаз тез муз билан тўлиб, атрофдаги музликларни барқарорлаштирди ва уларнинг ички томон ҳаракатланишига ва қалин, сузувчи муз тилларини шакллантиришга имкон берди. 2022 йилда бу “тез муз” кўрфаздан чиқиб, музликларни беқарорлаштирди ва уларнинг орқага чекинишига олиб келди.
Муз текисликлари музликларнинг тез чекинишини осонлаштириши мумкин, чунки муз юпқалашгани сари у кўтарила бошлайди, сув унинг остидаги ёриқларга кириб, босим ўтказади ва катта муз қатламларининг парчаланишига олиб келади – бу жараён болалаш деб аталади. Битта айсберг парчаланса, унинг орқасидаги музликни ҳам худди шундай босим остида қолдиради, бу эса кейинги туғилишни келтириб чиқаради.
“Агар каттароқ музликлар бир хил тезликда чекинса, бу денгиз сатҳининг кўтарилиши учун ҳалокатли оқибатларга олиб келиши мумкин”, деб ёзади муаллифлар ҳисоботга илова қилинган баёнотда.
Антарктида глобал денгиз сатҳини тахминан 59 метрга кўтариш учун етарли миқдорда музни ўз ичига олади.
Наоми Очватнинг қайд этишича, Гекториянинг чекинишига асосан иқлим ўзгариши сабаб бўлган. Музлик яқинидаги океандаги денгиз музининг йўқолиши, эҳтимол океаннинг исиши туфайли, тўлқинларнинг тез музга етиб бориши ва уни парчалашига имкон берди ва музлик ҳимоясиз қолди.
Тадқиқот муаллифи ва Колорадо Боулдер университети қошидаги Ерни ўрганиш ва кузатиш марказининг катта тадқиқотчиси Тед Скамбоснинг сўзларига кўра, Гектория Антарктика стандартлари бўйича нисбатан кичик музлик бўлиб, унинг қисман йўқолиши денгиз сатҳининг кўтарилиши нуқтаи назаридан сайёрага жиддий таъсир кўрсатмайди. Бироқ, унинг таъкидлашича, бу Антарктидадаги баъзи йирик музликларнинг “кичикроқ қариндоши” бўлиб, улар худди шундай жараённи бошдан кечириши мумкин.
“Кейинги босқичда олимлар Антарктиданинг қайси ҳудудлари ушбу жараёнга таъсир қилишини аниқроқ аниқлашлари керак. Агар катта музлик тезда парчаланиб кетса, бу денгиз сатҳининг кескин кўтарилишини англатиши мумкин”, деб таъкидлайди Очват.
